مقدمه
- بحران ها در تمامی انواع خود جزء جدایی ناپذیر زندگی بشراند و روز به روز بر تنوع و تعدد آنها افزوده میشود.
- رسانه های جمعی نیز با توجه به نفوذ و گسترش خود در جوامع و در تمامی ابعاد حیات بشری، به جزء جدایی ناپذیر بحرانها تبدیل شده اند.
تحولات بنیادین در دنیای رسانه ها
_ رسانه های نوین امکان دسترسی به اطلاعات را برای شهروندان، سیاستمداران و دیوانسالاران افزایش داده اند.
_ رسانه های نوین جمع آوری، انباشت و توزیع اطلاعات را سرعت بخشیده اند و محدودیتهای زمانی و مکانی را از بین برده اند.
_ رسانه های نوین به دریافت کنندگان اطلاعات امکان داده اند کنترل بیشتری بر آن داشته باشند.
_ رسانه های نوین امکان قبض و بسط اطلاعات را برای فرستنده فراهم کرده اند.
_ رسانه های نوین امکان تعامل میان فرستنده و گیرنده اطلاعات را فراهم کرده اند.
انواع دیدگاه رسانه ها نسبت به بحران
_ دیدگاه سکوت، ثبات و عدم تغییر و تحول در این دیدگاه رسانه ها مخالف عوامل بحران زا هستند.
_ دیدگاه پویایی، تغییر و تحرک در این دیدگاه رسانه ها بحران را بخشی از دیالکتیک اجتماعی می دانند که برای رشد و توسعه جامعه لازم و ضروری اند.
تیغ دو لبه؛ نقش دوگانه رسانه ها در بحران
_ رسانه ها از سویی می توانند برای بحران زدایی و حفظ صلح و امنیت بکار گرفته شوند و از سویی دیگر ابزاری در خدمت جنگ و تنش بوده و به بحران زایی و بحران سازی بپردازند.
_ دستگاه های رسانه ای با استفاده از بی اعتمادی مردم نسبت به تولیدات خبری و فرهنگی داخلی، وارد میدان شده و با تولید اخبار و اطلاعات جذاب، متنوع و جدید، بازارهای خبری کشورهای جهان سوم را تسخیر کرده و به ایجاد یا رفع بحران های مد نظر خود می پردازند.
مراحل جنگ های نوین
در جنگ های نوین (پست مدرن)، ابزارهای جنگی ترکیبی از رسانه ها و ادوات نظامی بوده و شامل سه مرحله است؛
جنگ رسانه ای
جنگ رسانه ای (Media War) استفاده از رسانه ها برای تضعیف دشمن و بهره گیری از توان وظرفیت آنها (اعم از مطبوعات، خبرگزاریها، رادیو، تلویزیون، اینترنت و اصول تبلیغات) به منظور دفاع از منافع ملی است.
جنگ رسانه ای یکی ازابعاد برجسته جنگ نرم(Soft War) و جنگ های جدید بین المللی است: جنگی است که حتی در شرایط صلح نیز به صورت غیر رسمی ادامه می یابد.
تحولات نوین در جنگهای رسانه ای
1. تحولات شکلی
_ بهره گیری از تاکتیک تنها سازی دشمن
_ بهره گیری از تاکتیک آتش تبلیغاتی قبل از شروع جنگ نظامی
_ تصویر برداران و خبرنگاران در صفوف اول جبهه
_ برتری یافتن تصویر برداران بر خبرنگاران رسانه های نوشتاری و گفتاری
2. تحولات محتوایی
_ واقیت سازی خبری با استفاده از اخبار سخت(Hard News) به جای اخبار نرم(Soft News)
_ منطقه ای شدن رسانه ها
_ ظهور رسانه های مخاطب محور
_ رسانه ها مدافع منافع ملی کشورهایشان
تاکتیک های خبری رسانه ها در جنگ های نظامی
_ تاکتیک اطلاعات سری (Secret Information)
_ تاکتیک موجی (Feeding Frenzy)
_ تاکتیک تبخیر (Vapor)
_ تاکتیک دروغ بزرگ (Big-Lie)
_ مبالغه (To Exaggerate)
_ دستکاری آماری (To Cheat in Statistics)
_ واکنش زنجیره ای (Chain Reaction)
_ تاکتیک منبع نقاب دار (Legitimizing News by Inference)
_ توجه به کودکان (Targeting Children)
استراتژی های رسانه ای در بحران
_ محدود سازی اهداف طرفین در گیر در بحران
_ مهار ابزارهای دستیابی به اهداف ( عدم اجازه بروز رفتارهای خشونت آمیز)
_ لزوم استفاده از اطلاعات موثق و کارا
_ برنامه ریزی شرایط اضطراری
_ پرهیز از ایجاد زمینه های نامطلوب
تکنیک های رسانه ای بحران
- اطلاع رسانی و آگاهی بخشی حول موضوع بحران
- اعطای اعتبار اجتماعی رسانه به موضوع بحران ساز
- برجسته سازی بحران( بزرگنمایی بخش یا جنبه ای از بحران)
- پوشش خبری گسترده و همه جانبه
- اعلام شرایط اضطراری
- الگوی بازنمایی بحران
- سانسور خبری
- شخصیت سازی یا تخریب شخصیت
مطالعه موردی: راهبردها و تکنیکهای رسانه ای آمریکا در حمله به عراق
کنترل خبرنگاران
استفاده از خبرنگار همراه
آگاهی های کاذب
کسب وجهه در جنگ روانی
نبود تحلیل خبری در شبکه های خبری خارجی
پخش تصاویر جنگی بدون ذکر دقیق محل رویداد
انگاره سازی
سانسور
کذب و دروغ
استفاده از رادیوهای برون مرزی به منظور جنگ روانی
تاکید بر قوانین
انهدام تاسیسات تبلیغی و رسانه ای دشمنان و رقبا
شعار دموکراسی در توجیه اعتراض های مردمی
نقش رسانه ها در بحران های طبیعی
مرحله قبل از بحران (مرحله پیش بینی، پیشگیری، آمادگی)
مرحله حی بحران (مرحله پاسخگویی سریع، امداد و نجات)
مرحله پس از بحران ( مرحله بازیابی، بهبود و توسعه مجدد)
نقش رسانه ها در مرحله قبل از بحران
_ آموزش پیشگیری از بحران برای شهروندان
_ آموزش شهروندان برای مواجهه با بحران
_ کمک به تهیه قوانین لازم برای مقابله با بحران
_ کمک به تهیه برنامه های لازم برای مقابله با بحران
_ نظارت بر مراکز مدیریت بحران و آمادگی انها
_ نظارت بر مواضع آسیب پذیر در بحران ها
_ پیگیری وعده های داده شده توسط مسئولین ومدیران بحران
نقش رسانه ها در حین بحران
_ اعلام خطر و تخلیه سازی محیط
_ اطلاع رسانی آنی در خصوص پراکندگی خسارات جانی و مالی
_ اطلاع رسانی در خصوص امکانات و نحوه استفاده از آن
_ نظارت بر توزیع امکانات و امدادها در منطقه آسیب دیده
_ اعلام نیازهای واقعی آسیب دیده گان
_ ترغیب و تشویق مردم برای کمکهای فوری به آسیب دیدگان
_ کمک در ساماندهی و توزیع مناسب کمک های مردمی
_ مقابله با غارت و چپاول اموال آسیب دیدگان
نقش رسانه ها در مرحله پس از بحران
_ ترغیب و کمک در جمع آوری کمک های نقدی و غیر نقدی مردم، سازمان ها و نهادها
_ نظارت بر تحقق وعده های مالی داده شده
_ تعیین اولویت بازسازی و ساماندهی خسارت دیدگان
_ نظارت بر صرف هزینه در مناطق خسارت دیده
_ بررسی پیامدهای نامرئی ، غیر مستقیم و بلند مدت بحران
_ بررسی نقاط ضعف نظام مدیریت بحران و رفع آنها
_ بازنمائی مصیبت های ناگوار برای پیشگیری در وقایع بعدی
سولات استراتژیک در زمینه بحران
نقاط قوت شما در این شریط بحرانی چیست؟
آیا امکانی برای به حداقل رساندن اثرات وضعیت بحرانی به نظرتان می آید؟
آیا فرصتی برای اتخاذ تصمیمی مشترک به همراه دیگر گروهها وجود دارد؟
متحدین واقعی شما در شرایط بحران چه کسانی هستند و چگونه می توانند برای شما مفید باشند؟
برای راهنمایی و مشاوره در مواقع بحرانی با چه منابعی می توان ارتباط بر قرار کرد؟
سوالات استراتژیک در زمینه بحران (ادامه)
آیا هیچ گونه راه حل ابداعی که بتوانید در دستور کارتان بگنجانید به ذهنتان می رسد؟
آیا امکان سخنرانی مدیران بلند پایه در شرایط بحرانی وجود دارد؟
برای بالابردن آگاهی مردم چه اقدامات ویژه ای و توسط چه کسانی باید انجام گیرد؟
برای بالا بردن درک و آگاهی خودتان از مسأله چه اقداماتی باید صورت گیرد؟
اثرات آتی بحران را چگونه تخمین می زنید؟
نکات کاربردی برای مدیران رسانه ها در بحران
_ رسانه به لحاظ معنای لغوی آن یعنی واسطه ( Medium) این واسطه گری رسانه ها بایستی در حل بحرانهای ملی و بین المللی نیز مشاهده شود و لازمه آن بی طرفی رسانه هاست.
_ بحرانها می توانند فرصتی برای رسانه ها هم باشند؛ فرصتی برای جذب مخاطبان بیشتر.
_ نقش رسانه ها صرفا نبایستی به مرحله حین بحران محدود شود بلکه آنها بایستی تدابیر و تمهیداتی برای مراحل قبل و بعد بحران نیز داشته باشد.
_ در پوشش خبری بحرانها نبایستی صرفا به گزارشهای بازتابی و توصیفی اکتفا کرد بلکه مهم ارائه گزارشهای تحلیلی و پیامدی در خصوص بحران است.
_ در برخورد با بحران ها به ریشه های اصلی آن تاکید کنید.
از : دکتر علی اکبر فرهنگی